جایگاه جمهوری اسلامی ایران از منظر نماگر ظرفیت آماری

نقش روز‌افزون آمار و اطلاعات به‌عنوان پیش‌نیاز تمام تصمیم‌گیری‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها بر کسی پوشیده نیست. این نقش در عصر اطلاعات به قدری بدیهی است که نظام آماری کشورها و حجم و کیفیت بانک‌های اطلاعاتی نه تنها یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها به شمار می‌رود،‌ بلکه سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ی اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کشورها بدون در اختیار داشتن آمار کافی، ‌صحیح، دقیق و بهنگام ناممکن است. بنا بر این توسعه‌ی‌ کشورها ارتباطی تنگاتنگ با حجم و گستردگی سیستم‌های تولید و انتقال آمار و اطلاعات به‌عنوان یکی از پارامترهای اساسی دارد. کارکرد موفق نظام آماری مانند هر نظامی نیازمند برنامه‌ریزی و نظارت مستمر است و صرفاً وجود یک نظام آماری برای تهیه‌ی اطلاعات، پاسخگویی به تمام نیازها را تضمین نمی‌کند و هدایت و بهبود آن مانند هر فعالیتی به برنامه‌ریزی و ایجاد زیر‌ساخت‌ها برای ظرفیت‌سازی آماری نیازمند است. بنا بر این در عصر حاضر اهمیت ظرفیت‌سازی آماری از بُعد تولید داده‌هایی با کیفیت برای تمام فرایندهای تصمیم‌گیری، نظارت بر شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی، اختصاص منابع و هدایت سرمایه‌گذاری‌ها و به‌خصوص اطلاع‌رسانی مجامع بین‌المللی از وضعیت موجود بخش‌ها و دریافت کمک‌های اعتباری دو چندان خواهد بود. به‌منظور اندازه‌گیری توان و ظرفیت آماری کشورها و بررسی نقاط ضعف و قوت هر کشور در نظام آماری و امکان مقایسه‌پذیری آنها با یکدیگر، بانک جهانی اقدام به معرفی نماگرهای ظرفیت آماری برای حدود ۱۵۴ کشور۱ در حال توسعه نموده است و گزارش عملکرد سالیانه هر کشور را به‌تفکیک هر نماگر ارزیابی و رتبه‌بندی می‌نماید. این ارزیابی چندبعدی و ترکیبی، بیانگر سطح تولید و انتشار آمار قابل اعتماد، مرتبط و بهنگام از ظرفیت نظام آماری در تمامی ابعاد است. بنا بر این هر گونه انحراف از نماگرها بیانگر وجود نقاط ضعف در برخی از جنبه‌های فرایند آماری است. این نوع ارزیابی، موجب شناخت کشورها از وضعیت هر نماگر شده و امکان اصلاح و بهبود در آن زمینه را فراهم می‌کند. در این نوشتار ضمن معرفی نماگر ظرفیت آماری و مؤلفه‌های آن، رتبه و جایگاه ایران در هر یک از نماگرها مشخص و بررسی شده است.